To TED ανέβασε πρόσφατα την ομιλία του William Noël, συντηρητή και επιμελητή χειρογράφων και σπάνιων βιβλίων του μουσείου Walters, στη Βαλτιμόρη. Μαζί με μια μεγάλη ομάδα ειδικών κατάφερε να αποκρυπτογραφήσει το παλίμψηστο του Αρχιμήδη.Αν δεν είχατε την ευκαιρία να διαβάσετε το βιβλίο του ή να πληροφορηθείτε σχετικά γύρω από την έκθεση που έγινε στο Μουσείο Τέχνης Walters της Βαλτιμόρης τον περσινό Οκτώβριο, είναι ευκαιρία να ακούσετε την ομιλία του και να μάθετε λεπτομέρειες γι’ αυτήν την πραγματικά απίθανη εποποιία.
Όσα γνωρίζουμε για το έργο του αρχαίου Έλληνα μαθηματικού, φυσικού, εφευρέτη, μηχανικού και αστρονόμου προέρχονται από τρία βιβλία με την ονομασία Kodex Α, Β, C. Διασώθηκαν δια μέσου των αιώνων χάρη στη συνήθη αντιγραφή των βιβλίων από τους μεσαιωνικούς γραφείς. Τα δυο πρώτα έργα χάθηκαν όμως τον 16ο και 14ο αιώνα αντίστοιχα ενώ το τρίτο, η μόνη πλέον υπαρκτή πηγή του έργου του Αρχιμήδη, είναι ένα αντίγραφο σε μορφή παλίμψηστου.
Σύμφωνα με τους γραφικούς χαρακτήρες το κείμενο χρονολογείται στον 10ο αιώνα μ.Χ.. Είμαστε στην Κωνσταντινούπολη όπου ένας ανώνυμος γραφέας αντιγράφει την πραγματεία του Αρχιμήδη (“Μέθοδοι”και ”Οστομάχιον”) πάνω σε περγαμηνή, κρατώντας τα ελληνικά του πρωτοτύπου. Τον 13ο αιώνα, ακολουθώντας μια ευρεία διαδεδομένη πρακτική ανακύκλωσης των περγαμηνών, ένας μοναχός σβήνει το κείμενο με τρίψιμο και ξύσιμο, κόβει τις σελίδες στη μέση, τις περιστρέφει κατά 90 μοίρες και τις διπλώνει ξανά στη μέση. Μαζί με περγαμηνές από άλλα έξι βιβλία, δημιουργεί ένα προσευχητάριο.
Το βιβλίο αυτό ανακαλύπτεται το 1906 από τον Johan Heiberg που με απλό μεγεθυντικό φακό ξεκινάει την ανάγνωση του κρυμμένου κειμένου του Αρχιμήδη. Χάνεται όμως ξανά. Ένας ανώνυμος συλλέκτης το αποκτά σε δημοπρασία δίνοντας το αστρονομικό ποσόν των 2,2 εκατομμύρια δολλαρίων και στη συνέχεια το παραχωρεί στο μουσείο της Βαλτιμόρης και στα χέρια του Noël. Το βιβλίο είναι σε οικτρή κατάσταση: μισοκαμμένο, μουχλιασμένο, φέρει το βάρος των χιλίων χρόνων του, των μετακινήσεων και της κακής χρήσης που υπέστη. Ο νέος ιδιοκτήτης επιθυμεί να χρηματοδοτήσει την προσπάθεια για την αποκρυπτογράφηση των σβησμένων σημειώσεων του Αρχιμήδη.
Δημιουργείται έτσι η ομάδα “Οι φίλοι του Αρχιμήδη” που περιλαμβάνει επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων: από επιμελητές βιβλίων, αρχαίων μαθηματικών, φυσικής σωματιδίων, κλασσικής φιλολογίας, διαχείρισης δεδομένων μέχρι και επιστημονικής απεικόνισης. Ξεκινάει μια προσπάθεια που θα διαρκέσει 4 χρόνια. Τα προβλήματα είναι πολλά – η ύπαρξη συνθετικής, μη-υδατοδιαλυτής κόλλας, τα σημάδια από κερί που θέλουν προσεκτικό ξύσιμο ένα-ένα, η ύπαρξη σημείων επιχρυσωμένων και φυσικά το εύθραυστο του υλικού που απαιτεί προσεκτική διάσωση και επικόλληση όλων των μικρών ή μικροσκοπηκών κομματιών του χειρογράφου, τα οποία κόβονται στην πορεία.
Η ομάδα των ερευνητών άρχισε την ανάκτηση των σβησμένων κειμένων χρησιμοποιώντας τεχνικές απεικόνισης σε 14 διαφορετικά μήκη κύματος μεταξύ του υπέρυθρου, ορατού και υπεριώδους φωτός. Με μεθόδους ψηφιακής επεξεργασίας και συνδυασμού εικόνων, το κείμενο αποκαλύφθηκε σε βαθμό που να μπορεί να διαβαστεί. Επιπλέον, τα σημεία που ήταν σκεπασμένα από φύλλα χρυσού διαβάστηκαν με ακτίνες Χ στον επιταχυντή του εργαστηρίου Stanford Synchrotron Radiation Lightsource -μια προσέγγιση που βασίζεται στην αξιοποίηση της παρουσίας μορίων σιδήρου στο μελάνι της γραφής.
Μεταξύ άλλων, στο «Οστομάχιον» του Αρχιμήδη, αποκαλύπτεται η αρχαιότερη πραγματεία περί συνδυαστικής, ενός τομέα των μαθηματικών ουσιαστικού για την πληροφορική. Αφορά σ’ ένα τετράγωνο χωρισμένο σε 14 τμήματα που ο Αρχιμήδης προσπαθούσε να ανακαλύψει με πόσους τρόπους θα μπορούσε να τα ανασυνδυάσει ώστε να κάνει πάντα ένα τετράγωνο. Η απάντηση δεν είναι στο βιβλίο και δεν γνωρίζουμε αν ο Αρχιμήδης είχε βρει όλες τις λύσεις αλλά υπολογίστηκε στην εποχή μας σε 17152 συνδυασμούς και 546 διαφορετικές οικογένειες συνδυασμών!
Εκτός από τα έργα του Αρχιμήδη, στο Παλίμψηστο βρέθηκαν -η συγκυρία αυτή κάνει το έργο ακόμα πιο σπάνιο και πολύτιμο- ένα σχόλιο πάνω στις «Κατηγορίες» του Αριστοτέλη, καθώς και κείμενα του Υπερείδη, Αθηναίου ρήτορα του Χρυσού Αιώνα.
Ο επίλογος του Noël έχει ενδιαφέρον. Καλεί τους κατέχοντες πολύτιμων αρχείων (μουσεία, ιδρύματα κ.τ.λ.) να διαχωρίσουν τα αντικείμενα και το πολύτιμο της ασφαλούς φύλαξής τους από τα δεδομένα που εμπεριέχουν και να διαθέσουν αυτά τα δεδομένα ελεύθερα σε όλους. Ο Noël μας καλεί να καλλιεργήσουμε με αυτόν τον τρόπο την ομορφιά και την πολιτιστική αξία του διαδικτύου. Δεν θα μπορούσαμε παρά να συμφωνήσουμε μαζί του.
Πηγή: kala-nea.gr
