Από πού, λοιπόν, πηγάζει το συναίσθημα της ντροπής, σε τι ακριβώς συνίσταται και πώς επηρεάζει την ψυχολογία μας; Μπορούμε να την αφήσουμε πίσω μας, μαζί με όλα όσα «πρεσβεύει» για την ευτυχία και την «ντροπαλή» καθημερινότητά μας; Αναζητούμε απαντήσεις, τις οποίες μας προσφέρει η ψυχοθεραπεύτρια-συμβουλευτική ψυχολόγος κ. Χριστίνα Βλαχοπούλου.
Από τι «είναι φτιαγμένη» η ντροπή;
«Η ντροπή είναι ένα πολύπλοκο και δυσάρεστο συναίσθημα που όλοι οι άνθρωποι βιώνουν, σπανιότερα ή εντονότερα κατά την διάρκεια της ζωής τους», λέει η ειδικός, συμπληρώνοντας πως το συναίσθημα αυτό συνδέεται άμεσα με την εικόνα και την γνώμη που έχουμε για τον εαυτό μας, την ιδιοσυγκρασία μας, με τον κώδικα ηθικής αλλά και τις εμπειρίες μας.
«Η ντροπή είναι μια οδυνηρή ψυχολογική κατάσταση που ορίζεται από άβολα συναισθήματα ανεπάρκειας, ενοχής και αμηχανίας. Στην ουσία, όταν ντρεπόμαστε να γίνουμε «ορατοί» στους άλλους, διεκδικώντας , λέγοντας ή κάνοντας κάτι, θεωρούμε ότι δεν είμαστε αρκετά αρεστοί, άξιοι και ικανοί», λέει η κ. Βλαχοπούλου.
Πόσο φυσιολογικό είναι όμως να έχουμε αυτή την (έστω και ασυνείδητη) πεποίθηση για τον εαυτό μας; Πόσο εποικοδομητικό είναι για την ευτυχία μας να αφήνουμε την ντροπή να μας πάει πίσω, όταν για παράδειγμα φαινόμαστε διστακτικοί σε μια επαγγελματική συνάντηση, όταν ιδρώνουμε μπροστά σε ένα ραντεβού, όταν θεωρούμε τον εαυτό μας άσχημο, όταν δεν πιστεύουμε πως η άποψή μας είναι άξια να ακουστεί; Ας ξεκινήσουμε, αναζητώντας τις αιτίες και τις πηγές της ντροπής, για να φτάσουμε στην επιρροή της στις ζωές μας.
«Η παιδική ηλικία και το οικογενειακό περιβάλλον παίζουν αποφασιστικό ρολό στην διαμόρφωση της προσωπικότητας, καθώς ορίζουν τι θεωρείται καλό και φυσιολογικό», λέει η κ. Βλαχοπούλου. Μέσα σε αυτές τις «πηγές», προσθέστε και τα ακόλουθα: «Η κακοποίηση, η έλλειψη αγάπης και ενθάρρυνσης, ψυχολογικά τραύματα γελοιοποίησης και εξευτελισμού, η αυστηρή, συνεχής κριτική από τους γονείς αλλά και το ίδιο το περιβάλλον», όπως επισημαίνει η ειδικός, μπορούν να προκαλέσουν την γενικευμένη εμφάνιση του συναισθήματος.
Πάρτε για παράδειγμα έναν γονιό που είναι βίαιος, αλκοολικός, καταθλιπτικός, άπορος, μετανάστης ή διαφορετικής θρησκείας από το κοινωνικό σύνολο: Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, τοποθετούν την οικογένεια και το ίδιο το παιδί σε διαφορετική ή μειονεκτική θέση απέναντι στο «βλέμμα του άλλου».
«Οποιαδήποτε εμπειρία έχει στο παρελθόν δημιουργήσει στο άτομο συναισθήματα προσωπικής ανασφάλειας και μειονεκτικότητας σφραγίζει το ψυχολογικό τραύμα με αμετακίνητα συναισθήματα ντροπής και αναξιότητας», συμπληρώνει η ψυχοθεραπεύτρια – συμβουλευτική ψυχολόγος.
Ας αρχίσουμε από μια βασική διαπίστωση, που μας βοηθά να εντοπίσουμε η κ. Βλαχοπούλου: Πολλοί από εμάς δεν παραδεχόμαστε εύκολα ότι νιώθουμε ντροπή και ακόμα σπανιότερα μπαίνουμε στην διαδικασία να αναζητήσουμε τα πραγματικά αίτια της συγκεκριμένης συναισθηματικής κατάστασης.
Έτσι, συχνά κλείνουμε τα μάτια στο πρόβλημα: «Το ντροπαλό άτομο νιώθει ανάξιο, μη αποδεκτό και ανασφαλές. Τα αρνητικά συναισθήματα και οι πεποιθήσεις που έχει για την εικόνα του το αναγκάζουν να έχει τάσεις απομόνωσης και αποφυγής πρωτοβουλιών, έκθεσης και συναναστροφής.
»Πίσω από την ντροπή κρύβεται έντονος φόβος απόρριψης, έλλειψη εμπιστοσύνης ή ακόμα και μίσος για τον εαυτό. Αναμφισβήτητα η ντροπή σαμποτάρει την ψυχική ηρεμία και την χαρά, ενώ δηλητηριάζει τις προσωπικές σχέσεις αλλά και την καριέρα του ατόμου», λέει η κ. Βλαχοπούλου, εντοπίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις της ντροπής σε όλες τις σημαντικές πτυχές της καθημερινότητάς μας.
Έτσι, τελικά πίσω από αυτό το «αθώο» συναίσθημα, κρύβεται μια λάθος πεποίθηση για την εικόνα και την αξία μας, που περιορίζει την εξέλιξη, την εγγύτητα με τους άλλους και την απόλαυση της ζωής. «Σε ακόμα βαθύτερο επίπεδο, ένα άτομο που δεν ομολόγει ούτε στον εαυτό την συνεχή κατάκριση και τα συναισθήματα ντροπής για τον εαυτό του, κινδυνεύει να χάσει ακόμα και την ψυχική του υγεία», τονίζει η ειδικός.
Έχετε ένα παιδί που προτιμά να διαβάσει ένα βιβλίο παρά να πάει σε ένα πάρτι γενεθλίων; Ρωτήστε το τι προτιμά να διαβάζει. Κάποιος υπάλληλος τρέμει στην ιδέα της ανοιχτής γειτνίασης με τα γραφεία των συναδέλφων του; Σεβαστείτε την εσωστρέφειά του. Αυτό τουλάχιστον συμβουλεύει η συγγραφέας Susan Cain στο νέο της βιβλίο που έπεσε στα χέρια μας, «Ησυχία: Η δύναμη των εσωστρεφών σε έναν κόσμο που δεν σταματά να μιλά».
Αυτό που προσπαθεί ίσως να πει η συγγραφέας είναι πως υπάρχει διαφορά μεταξύ ενός ανθρώπου που τον χαρακτηρίζει το αίσθημα της ντροπής και ενός «χαμηλών τόνων» ανθρώπου.
«Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και μοναδικός και δεν θεωρείται ελάττωμα η 'χαμηλών τόνων' προσωπικότητα και μια πιο ήρεμη έκφραση δράσης και επικοινωνίας. Σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται αδυναμία η υγιής αυτοκριτική, ένας στιγμιαίος δισταγμός, ο φόβος και το φυσιολογικό άγχος που όλοι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μπροστά στην αλλαγή και στην πρόκληση», αναφέρει η κ. Βλαχοπούλου.
Πρέπει, όμως, να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα σημάδια, όταν αποδυναμωνόμαστε και αποξενωνόμαστε τόσο από τους άλλους όσο και από τον ίδιο μας τον εαυτό. Τότε είναι που χτυπά το καμπανάκι για να μας ειδοποιήσει πως το «αθώο» αίσθημα της ντροπής δεν είναι και τόσο αθώο. «Είμαστε πλασμένοι να ανήκουμε και να συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους. Κατά συνέπεια, οι άνθρωποι που νιώθουν απόρριψη, περιφρόνηση και αποστροφή για τον ίδιο τους τον εαυτό, καταλήγουν να είναι αυτοκαταστροφικοί και ταυτόχρονα μισάνθρωποι», λέει η ειδικός.
Είναι η ντροπή «κατάρα», με την οποία πρέπει να μάθουμε να ζούμε; Ή μπορεί κάποιος να λυτρωθεί από το βασανιστικό αυτό συναίσθημα, ανακτώντας την αυτοεκτίμησή του; Η ειδικός μας αναλύει τα βήματα με τα οποία εντοπίζονται οι πηγές της, για να βρούμε τον μίτο του προβλήματος και τελικά την λύση.
«Κατά προτίμηση με την βοήθεια ενός ειδικού, το άτομο πρέπει να καθορίσει τι το κάνει να νιώθει ντροπή και να εξετάσει αν οι λόγοι είναι δικαιολογημένοι και υπαρκτοί ή όχι.
»Το δεύτερο σημείο δράσης είναι να επεξεργαστεί τις τυχόν τραυματικές εμπειρίες που έχει βιώσει και έχουν συντελέσει στην γνώμη που έχει για τον εαυτό του. Ίσως το πιο σημαντικό κομμάτι αυτής της διαδικασίας είναι η αλλαγή και μετατροπή όλων των αρνητικών πεποιθήσεων του ατόμου όσον αφορά την αξία και την ταυτότητα του.
»Η καλλιέργεια της θετικής σκέψης και των αρετών του εαυτού μας, μάς βγάζει από το αδιέξοδο του φόβου και μας οδηγεί στην δημιουργικότητα και την ομορφιά της ζωής», καταλήγει η ειδικός. Άλλωστε, τελικά, δεν είναι ντροπή… να νιώθουμε ντροπή. Ντροπή είναι να μην το παραδεχόμαστε, ώστε να μάθουμε να την διαχειριζόμαστε και να την αντιμετωπίζουμε. (του Γιώργου Κόκουβα για το in2life.gr)
