Friday, December 20, 2024

Αστρονομία και Διάστημα: Τι συνέβη το 2011

Το 2011 ήταν μια σημαδιακή χρονιά για την επιστήμη της αστρονομίας και του διαστήματος, με εντυπωσιακές ανακαλύψεις που ήρθαν να διευρύνουν τους κοσμικούς ορίζοντες της ανθρωπότητας και να μας ανοίξουν ακόμα περισσότερο τα μάτια για το πόσο θαυμαστό και αξιοπερίεργο είναι το σύμπαν, μέρος του οποίου είμαστε.

Καθόλου παράξενο, που οι επιστήμονες αναμένουν το 2012 να είναι ακόμα πιο πλούσιο σε ανακαλύψεις, καθώς νέα τηλεσκόπια και νέες παρατηρήσεις θα έρθουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις μας.

Ακολουθεί μια σύνοψη των φετινών ανακαλύψεων, βασισμένο κυρίως στην αξιολόγηση του κατ' εξοχήν εξειδικευμένου διαδικτυακού τόπου Space.com.

Οι εξωπλανήτες αφθονούν και έχουν μεγάλη ποικιλία (ήδη έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη περίπου 730). To 2011 βρέθηκαν νέοι εξωπλανήτες που είτε μοιάζουν με τη Γη σε διαστάσεις, αλλά είναι πολύ καυτοί (άρα δεν ανήκουν στην ''κατοικήσιμη ζώνη''), είτε ανήκουν μεν σε αυτή τη ζώνη, αλλά είναι αρκετά μεγαλύτεροι σε σχέση με το δικό μας πλανήτη, όπως ο Κέπλερ-22b σε απόσταση 600 ετών φωτός από τη Γη.

Ένα νέο μικρό φεγγάρι, το τέταρτο, ανακαλύφθηκε από το διαστημικό τηλεσκόπιο ''Χαμπλ'' γύρω από τον νάνο πλανήτη Πλούτωνα και πήρε την προσωρινή ονομασία Ρ4.

Το σκάφος ''Νέοι Ορίζοντες'' βρίσκεται ήδη καθ' οδόν για τον Πλούτωνα και αναμένεται να φθάσει εκεί το 2015, στο πλαίσιο της μελέτης των εσχατιών του ηλιακού μας συστήματος.

Μετά από ταξίδι 6,5 ετών, το σκάφος ''Αγγελιοφόρος'' (Messenger) της NASA έφθασε τον Μάρτιο του 2011 στον Ερμή και έγινε το πρώτο που τέθηκε ποτέ σε τροχιά γύρω του.

Εντός του 2012 αναμένεται να προσφέρει πολύ περισσότερες πληροφορίες για τον κοντινότερο στον Ήλιο πλανήτη από αυτές που παλαιότερα είχε στείλει περαστικό το ''Μάρινερ-10''.

Τρεις αστροφυσικοί (Σαούλ Περλμούτερ-Πανεπιστήμιο Καλιφόρνια/Μπέρκλεϊ, Μπράιαν Σμιτ-Αυστραλιανό Εθνικό Πανεπιστήμιο και Ανταμ Ρις-Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς) πήραν το Νόμπελ Φυσικής για την ανακάλυψή τους ότι το σύμπαν διαστέλλεται με επιταχυνόμενο ρυθμό, κάτι που παραπέμπει σε μια μυστηριώδη ''σκοτεινή ενέργεια'', η οποία αντιμάχεται -και υπερνικά- τις δυνάμεις της βαρύτητας, αποτελώντας περίπου το 73% της μάζας-ενέργειας του σύμπαντος.

Μετά από μια μακρά περίοδο ησυχίας, το 2011 ο Ήλιος ''ξύπνησε'' και άρχισε να στέλνει περιοδικές εκρήξεις ενέργειας (και) προς τη Γη. Το 2012 και ακόμη περισσότερο το 2013 αναμένεται ακόμα πιο έντονη ηλιακή δραστηριότητα, με πιθανές συνέπειες για τον πλανήτη μας.

Ο παγωμένος κομήτης Ελένιν τρύπωσε στο εσωτερικό του ηλιακού μας συστήματος πυροδοτώντας καταστροφολογικά σενάρια, ιδίως στο διαδίκτυο, που όμως δεν επαληθεύτηκαν (μερικοί μάλιστα ταύτισαν τον Ελένιν με έναν υποθετικό πλανήτη Νιμπίρου που υποτίθεται ότι θα κατέστρεφε τη Γη).

Οι αστεροειδείς ήρθαν στο προσκήνιο, καθώς το σκάφος ''Αυγή'' (Dawn) της NASA έφτασε στον γιγάντιο αστεροειδή ''Εστία'' (Vesta) και άρχισε να τον μελετά, μεταδίδοντας και τις πρώτες εντυπωσιακές φωτογραφίες, κάτι που θα συνεχιστεί και το 2012, ενώ το σκάφος θα συνεχίσει την αποστολή του στον άλλο μεγάλο αστεροειδή ''Δήμητρα'' (Ceres).

Ένας άλλος μικρότερος αστεροειδής (o 2005 YU55) πέρασε ξυστά από τη Γη το Νοέμβριο, υπενθυμίζοντας πόσο ευάλωτος είναι ο πολιτισμός μας.

Στο ίδιο μήκος κύματος, το 2011 η NASA μείωσε κατά περίπου 50%, σε 19.500, τους μεσαίου μεγέθους αστεροειδείς που αποτελούν δυνητικό κίνδυνο για τη Γη, όμως ανακοίνωσε ότι χιλιάδες ακόμα δεν έχουν εντοπισθεί.

Νέα στοιχεία που εντόπισαν τα ''ρόβερ'' της NASA στον Άρη, ουσιαστικά επιβεβαίωσαν την εκτίμηση ότι κάποτε υπήρχε τρεχούμενο νερό στον ''κόκκινο πλανήτη''.

Ο ουρανός ίσως πέσει στο κεφάλι μας, όπως έδειξε η φετινή πτώση δύο εκτός ελέγχου δορυφόρων, ενός μετεωρολογικού 6,5 τόνων της NASA σε μέγεθος λεωφορείου (κατέληξε στον Ειρηνικό ωκεανό) και ενός γερμανικού 2,7 τόνων (έπεσε στον Ινδικό).

Όμως σύντομα, μάλλον στις αρχές του 2012, αναμένεται να πέσει και το επίσης εκτός ελέγχου ρωσικό σκάφος ''Φόβος'' που προοριζόταν για τον Άρη, αλλά δεν έμελε να φτάσει εκεί, γεγονός που αποτέλεσε το αποκορύφωμα στις αλλεπάλληλες αποτυχίες του ρωσικού διαστημικού προγράμματος.

Από την πλευρά της, και η NASA είχε αποτυχίες, όπως η πτώση στη Γη, μετά την εκτόξευση, του σκάφους της "Glory" (Δόξα) που επρόκειτο να μελετήσει τον Ήλιο.

Το 2011 σηματοδότησε το τέλος εποχής για τα διαστημικά λεωφορεία των ΗΠΑ μετά από 30 χρόνια επιτυχιών και 135 αποστολές, αλλά και δύο οδυνηρά δυστυχήματα με συνολικά 14 νεκρούς αστροναύτες.

Τα τρία εναπομείναντα και ''συνταξιοδοτημένα'' σκάφη οδεύουν προς τα μουσεία και πλέον τα ρωσικά ''Σογιούζ'' αναλαμβάνουν το πήγαινε-έλα των πληρωμάτων του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (ISS), ενώ οι ιδιωτικές αμερικανικές εταιρίες δεν θα μπορέσουν να κάνουν το ίδιο πριν το 2017 το νωρίτερο.

Φέτος η Κίνα για πρώτη φορά έθεσε σε χαμηλή τροχιά δύο συνδεδεμένα ρομποτικά διαστημικά σκάφη γύρω από τη Γη, ενώ δύο ακόμα τέτοιες αποστολές θα γίνουν το 2012 (η μία με πλήρωμα), με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός αποκλειστικά κινεζικού επανδρωμένου διαστημικού σταθμού 66 τόνων έως το 2020.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιτέλους κατάφερε να θέσει σε τροχιά τους πρώτους δορυφόρους του νέου συστήματος πλοήγησης "Galileo" (Γαλιλαίος).

Αυτή τη χρονιά εξάλλου γιορτάστηκαν τα 50 χρόνια ανθρώπινων πτήσεων στο διάστημα, που ξεκίνησαν με τον σοβιετικό Γιούρι Γκαγκάριν στις 12/4/1961, όταν έκανε μια πλήρη περιφορά γύρω από τη Γη μέσα στην μικροσκοπική κάψουλα ''Βοστόκ''.

Προσδοκίες για το 2012

Το διαστημικό τηλεσκόπιο ''Κέπλερ'' της NASA (το οποίο στους 16 μήνες της λειτουργίας του ''είδε'' κιόλας 2.326 πιθανούς εξωπλανήτες, αρκετοί από τους οποίους ήδη επιβεβαιώθηκαν και από άλλες παρατηρήσεις), θα συνεχίσει να ανακαλύπτει μαζικά νέους πλανήτες εκτός του ηλιακού μας συστήματος.

Ορισμένοι επιστήμονες δεν αποκλείουν ότι το 2012 θα ''πιάσουν'' επιτέλους το ''Τζακ Ποτ'' της αστρονομίας: θα εντοπίσουν την πρώτη πραγματική ''δίδυμη'' της Γης, ένα μακρινό πλανήτη που θα έχει ίδιες διαστάσεις με τον δικό μας και, ταυτόχρονα, θα βρίσκεται στην ιδανική απόσταση από τον ήλιο του (ούτε πολύ μακριά, ούτε πολύ κοντά), δηλαδή στην ''κατοικήσιμη ζώνη'', οπότε μπορεί να διαθέτει νερό και να φιλοξενεί ζωή.

Νέες σημαντικές ανακαλύψεις αναμένονται και από το μεγάλο τηλεσκόπιο του Ευρωπαϊκού Νοτίου Παρατηρητηρίου στη Χιλή, το οποίο το 2011 εντόπισε πάνω από εξωπλανήτες.

Το Φεβρουάριο θα τεθεί σε λειτουργία ένα ισχυρό παρατηρητήριο της ΝΑSA, το NuSTAR (Nuclear Spectroscopic Telescope Array), που θα επιτρέψει στους αστρονόμους να μελετήσουν καλύτερα τις ακτίνες-Χ υψηλής ενέργειας στο σύμπαν. Η Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία επίσης θα εκτοξεύσει τον Αύγουστο ένα νέο σκάφος, το RBSP (Radiation Belt Storm Probe), με αποστολή να ρίξει φως στην επίδραση του ήλιου στη Γη και στον πέριξ διαστημικό χώρο της, μελετώντας τις ζώνες ακτινοβολίας του πλανήτη μας.

Η NASA θα εκτοξεύσει τον Δεκέμβριο το σκάφος IRIS (Interface Region Imaging Spectrograph), για να μελετήσει την ενέργεια που μεταφέρουν το ηλιακό στέμμα και ο ηλιακός άνεμος. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία (ESA) θα στείλει στο διάστημα την αποστολή "Swarm", μια συστοιχία τριών δορυφόρων που θα μελετήσουν το γήινο μαγνητικό πεδίο από υψόμετρο 450-550 χλμ.

Όμως μεγαλύτερη εντύπωση στο ευρύ κοινό αναμένεται να προκαλέσει η άφιξη στον Αρη, τον Αύγουστο, του νέου -και του μεγαλύτερου που έχει ποτέ σταλεί- οχήματός-κινητού επιστημονικού εργαστηρίου "Curiosity" (''Περιέργεια'') της NASA, με βάρος ένα τόνο και μέγεθος αυτοκινήτου, στο πλαίσιο της φιλόδοξης αποστολής ''Mars Science Laboratory'', που εκτοξεύτηκε φέτος το Νοέμβριο με στόχο να αναζητήσει ίχνη ζωής στον ''κόκκινο πλανήτη''.

Εξάλλου, το 2012 για πρώτη φορά ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, μετά την αποστράτευση του στόλου των αμερικανικών διαστημικών λεωφορείων, θα δοκιμάσει πειραματικά το μη επανδρωμένο διαστημικό σκάφος Dragon της ιδιωτικής εταιρίας SpaceX για να ανανεώσει τις προμήθειες του.

Ακόμα, το 2012, στις 6 Ιουνίου, θα συμβεί ένα αστρονομικό φαινόμενο που για τελευταία φορά είχε συμβεί το 2004 (και δεν θα ξανασυμβεί έως το 2117).

Αφορά τη διέλευση της Αφροδίτης ανάμεσα στον Ήλιο και τη Γη, κάτι που θα μπορεί να παρατηρήσει ο καθένας, με τις δέουσες προφυλάξεις για τα μάτια του. Πηγή: nooz.gr